Słowacki modernizm

EKSPOZYCJA STAŁA

Ekspozycja stała przybliża rozwój malarstwa słowackiego w pierwszej połowie XX wieku.

Generacja założycieli słowackiej sztuki współczesnej jest zainspirowana środowiskiem wiejskim, później miejskim i kameralną estetyką przestrzeni. Dostrzegalne są wpływy secesji, symbolizmu, ekspresjonizmu (Zolo Palugyay, Anton Jasusch, Edmund Gwerk), modernizmu europejskiego (Ľudovít Fulla, Mikuláš Galanda, Imrich Weiner Kráľ). Do tego okresu należy również tzw. Generacja 1909 (Ján Mudroch, Ján Želibský, Ladislav Čemický, Ester Šimerová-Martinčeková) i inni.

Gustáv Malý, malarz akademicki, pioner  słowackiej sztuki współczesnej, pedagog, organizator ekspozycji. W 1911 założył pierwszą prywatną szkolę malarską w Bratysławie,  w której uczył takich  artystów jak Ľ. Fulla, J. Želibský, J. Mudroch, E. Šimerová- Martinčeková i innych. W twórczości Gustáva Mallégo dominuje Słowacja – człowiek  w formie świata. Temat macierzyństwa staje się fenomenem słowackości – Szczęśliwa matka/Šťastná matka (1938).

Ľudovít Fulla, urodzony w Rużomberku, grafik, ilustrator, malarz radości i dni słonecznych (używał głównie czerwonych i żółtych kolorów). Zainspirował się folklorem słowackim. Jego charakterystyczną cechą jest wypełnienie całego obszaru obrazu, często sięgające na ram obrazu – Gospodarstwo/Poľnohospodárstvo (1957). Malarz oddał w ręce państwa zbiory swoich eksponatów. W 1965 była zbudowana  Galeria Ľudovíta Fullu w Rużomberku,  w której można zobaczyć spomniane zbiory eksponatów. Artysta zamieszkał w galerii prawie do końca swojego życia (1980).                                                           

Martin Benka, malarz, grafik i ilustrator monumentalizuje kraj, heroizuje człowieka słowackiego. W twórczości używa zwiększone detale, przekracza granice przestrzeni i redukuje farby nadając pracom odcienie ziemiste i niebieskie – Szumiąc/Šumiac (1934). Jego dzieła wyrażaja miłość, szacunek i podziw dla Słowacji, jej natury i jej ludzi. Twórczość Benki przedstawia przyrodę słowacką we współdziałaniu z człowiekiem - monumentalne scenerie przyrody, wysoko położone chmury i szerokie horyzonty, płaszczyznę i wznoszące się pole zbożowe – Pod Południcą/Pod Poludnicou (1932). Artysta malował ludzi na polach, łąkach, przesiekach i w górach. Jego obrazy stały się upostaciowaniem tradycji i kultury ludowej. Benka razem z Fullem i Galandą są uważani za założycieli słowackiej ilustracji książkowej. Artysta nie miał potomków i cały swój majątek oddał w ręce państwa.

Mikuláš Galanda, liryczny malarz piękna i kobiecego powabu - Matka (1932). Jego dzieła mają podtekst społeczny, twórczość odbija wyłącznie przestrzeń miasta. Motywy miasta są charakterystyczne dla jego stylu używającego kontrastu i modyfikując kształt i linię. Poszukiwał współczesnej cechy sztuki słowackiej, która wywodziłaby się ze struktury charakteru słowackiego. Środowisko słowackie charakteryzował jako "melancholiczne, brzmiące i trochę kwadratowe" – porównywając je do swojego malarstwa.

Vincent Hložník, malarz, grafik, ilustrator i rzeźbiarz. Mottem jego twórczości był humanizm i progres, którymi wałczył przeciw faszyzmowi. Oprócz tego, problemy rodziny, kobiet i macierzyństwa stały się tematem jego twórczości graficznej i ilustracyjnej – Rodzina słowacka/Slovenská rodina (1943). Zasłużył się dla rozwoju grafiki słowackiej pokazując najważniejsze problemy epoki. Jego dzieła są również na znaczkach pocztowych.

Bedrich Hoffstädter,  malarz, pedagog, w twórczości uległ wpływowi tzw. czeskiej modernie. Uprawiał szereg dyscyplin artystycznych, od oleju przez akwarele po gwasz – Kochankowie/Milenci (1940). Był zainteresowany współczesnym życiem i jego pięknem. W tematach jego obrazów dominuje miasto, ruch, sport. Zmarł podczas wypadku samochodowego w Liptowskim Mikulaszu.

Alfonz Groma, rzeźbiarz, medalier, w swoich dziełach skupiał sie na wyrazie i psychice portretowanego. Tworzył rzeźby monumentalne, np. pomniki na pamiątke oswobodzenia oraz rzeźby dekoracyjne dla przestrzeni publicznej. Artysta uchwycił człowieka w ruchu – Garbarz/Garbiar (1952). Stworzył portret reliefowy P. M. Bohúňa, który stoi obok wejścia  Liptowskiej galerię.

Ladislav Čemický, malarz akademicki, malował portrety, obrazy portretowe i liryczne scenerie przyrody na Liptowie – Lato na Liptowie/Leto na Liptove (1940). Mówił, że urodził się w najpiękniejszym miejscu na świecie, w środku Liptowa nacysonego zielonymi pastwiskami i miękkimi łąkami. Kwalifikację poszerzał w Paryżu, gdzie spotykał się z Pablo Picasso. Na kształtowanie się jego sztuki oddziałało zetknięcie się w Paryżu z tematem społecznym (bezrobocie, faszyzm, wojna) oraz peryferia miejska – Morderstwo w Paryżu/Vražda v Paríži (1936). W twórczości powojennej dominuje krajobraz (cykle akwarelowe), kompozycje rodzajowe i portrety oficjalne. Artysta jest uważany za ojca słowackiego współczesnego akwarelu.                                                                     

Ester Šimerová-Martinčeková, pochodzi z Bratysławy, malarka słowacka, przedstawicielka sztuki nowoczesnej, zajmowała się scenografią, sztuką użytkową i dekoracyjną. W twórczości korzystała z kubizmu syntetycznego XX wieku. W tematach dominują krajobraz i przyroda, kompozycja figuralna i martwa natura – Martwa natura ze skórką cytrynową/Zátišie s citrónovou kôrou (1976). Artystka była ważną osobowością, która rozwijała brzmienie awangardy w słowackiej sztuce wizualnej. W Bratysławie powstało dzieło – Kobieta z martwym kogutem/Žena s bielym kohútom (1941). W 1998 otrzymała Nagrodę Fundacji Macierzy Słowackiej Miloša Bazovskiégo za sztukę plastyczną. 

Dalszymi przedstawicielami słowackiej sztuki plastycznej są J. Alexy, M. A. Bazovský,       Z. Palugyay i inni. Ich twórczość ma charakter narodowy.  

Janko Alexy, malarz, pisarz, publicysta, organizator życia kulturalnego, inicjator założenia Liptowskiej galerii P. M. Bohúňa. Należy do grupy założycieli sztuki nowoczesnej. Jego twórczość połączona jest z tradycją plastyczną i folklorem słownym – Wieśniaczka/Dedinčanka (1931).  Tematem jego dzieł są postacie zbójców – Górni chłopcy/Hôrni chlapci (1921). Malował głównie pastelem, stosując go w postaciach, architekturze albo scenerii przyrodniczej. Założył kolonię artystycną, która trwała około 3 lat. Jego twórczość  związana była również z literaturą, pisał prozę odnosząc się do własnych doświadczeń. W efekcie powstały prace, które miały rys autobiograficzny i memuarowy. Dzięki jego zainteresowaniu kulturą był wdrożony szereg inicjatyw (odbudowa zrujnowanego Zamku Bratysławskiego i Kurii Pongracowskiej w Liptowskim Mikulaszu).       

Zolo Palugyay, liptowski malarz i grafik. Po studiach zamieszkał w Bodiciach w Niskich Tatrach, gdzie malował i tworzył gobeliny. Inspiracje czerpał z przyrody, wsi, losów człowieka – Wdowy/Vdovy (1932). Rysował i malował chałupy, postacie mężczyzn i kobiet w różnych sytuacjach życiowych oraz pory roku. Tworzył martwą naturę i czasami potrety. Wspólne wędrówki z Alexym i Bazovskim miały wpływ na jego twórczość. Zaginął w górach. 

Miloš Alexander Bazovský, malarz, jego dzieła są wysoko cenione na rynku sztuki. W swoich obrazach pokazuje kraj, posługując się ostrą krawędzią i ornamentalnym obszarem. Dominuje ziemisty kolor częściowo dopełniony kontrastem czerwonych i zielonych odcieni  – Z sianem/So senom (1949). Bazovský rysuje ołówkiem, tuszem, węglem, kredą albo sepią, aby wytworzyć doskonały motyw. Z wędrówek po Liptowie i Orawie powstała kronika – Dziwny ptak/Čudný vták (1952).

Jan Hála, czeski malarz, grafik, rysownik, ilustrator. Od 1923 mieszkał w Ważcy, gdzie rozwijał wiejske sceny rodzajowe. W twórczości dokumentował i czcił osobliwość podtatrzańskiej wsi i ludzi. Znane są jego ilustracje książek dla dzieci oraz podręczników. Był wyjątkowym artystą w kontekście słowackiej sztuki plastycznej dlatego, że stworzył monografię z jedynym tematem o Vażcy – Ze starego Ważca/Zo starého Važca (1932). Dalsza część jego dzieł jest wystawiona w Galerii Jana Hálu w Ważcy.

Peter Július Kern, malarz liptowski. W swojej epoce był jednym z niewielu wykształconych  restauratorów. Brał udział w ratowaniu kulturowego dziedzictwa – dzieł w Domu św. Elżbiety w Koszycach albo w kościele w Lewoczy. Jego obrazy sprzedają się na aukcjach nie tylko na Słowacji, ale i za granicą. W zasadzie był artystą konserwatywnym, nie mógł się pogodzić ze sztuką nowoczesną. W twórczości uprawiał różne dyscypliny artystyczne: krajobraz, portret, malarstwo figuralne i martwą naturę – Pieśń zimy/Pieseň zimy (1926). Zajmował się refleksją medytacyjną i pisał wiersze.

Dzieła artystów z pierwszej połowy XX wieku należą do najważniejszych wartości słowackiej sztuki współczesnej i są częścią kultury narodowej i europejskiej.